بررسی چالش های امنیتی و ارائه راهبردهای مناسب برای مقابله با آن، به همان اندازه که ضرورتش قطعی و انجام آن لازم است، کاری دشوار و دست یابی به آن مشکل می باشد.
اعتبار هدیه بگیرید و مشارکت کنید
با اعتبار هدیه، از خدمات ویژه استفاده کنید
در بازارکار حسابداری و مالی بدرخشید
خدمات مالی و حسابداری خود را معرفی کنید
جمهوری اسلامی ایران به دلایل موقعیت ژئوپلیتکی و ماهیت نظام سیاسی در طول حیات خود همواره با تهدیدات خارجی وداخلی مواجهه بوده است. حضرت امام(ره) می فرمایند »حفظ حکومت اسلامی از اوجب واجبات است« در شرایط کنونی حفظ استقلال، تمامیت ارضی ونظام سیاسی حاکم باحفظ حکومت اسلامی هم عرض شده است.
بنابراین بررسی تهدیدات امنیت ملی و ارائه راهکار مناسب برای مقابله با چنین تهدیداتی علاوه بریک وظیفه ملی، یک وظیفه انسانی بلکه به عنوان تکلیف الهی است. آنجا که ایران کشوری بااقوام مختلف است، پس ازلشکرکشی آمریکا به منطقه، قومیتهای ایران برای بحران آفرینی داخلی درکانون توجه نیروهای بیگانه قرار گرفته اند. در این برهه اززمان سوالات اساسی که می تواندراهگشا باشد این است که چرا مدیریت مسائل اقوام مهم است؟ و چرا باید موضوع قومیت در کشوربا حساسیت موردتوجه قرارگیرد؟ و فلسفه طرح چنین موضوعاتی درقالب فراخوانها چیست؟
دراین مقاله سعی شده ازبعد نظری وعملی (کاربردی) قومیت درجمهوری اسلامی ایران در راستای سوالات مطرح شده مورد بررسی قرارگیرد.
1 - 1. مفهوم قومیت
از مفهوم قومیت و امنیت ملی، همانند سایر واژه های علوم، انسانی تعریف جامعی که همه بر آن اتفاق نظر داشته باشند، ارائه نشده است. در اینجا دو تعریف از مشهورترین آنها را می آوریم:
به نظر «مک لین» قومیت، »چگونگی تعلق به یک گروه قومی است. «قومیت شامل آگاهی نسبت به ریشه های تاریخی و سنتهای مشترک است» و یا برخورداری گروه از ریشه جغرافیایی، زبانی، مذاهب و الگوهای سکونت مشترک، برخورداری از ملاحظات سیاسی مشابه به ویژه در رابطه با سرزمین و نهادهای سیاسی و برخورداری از نوعی احساس تمایز و متفاوت بودن از دیگران می باشد.(طرح و بررسی استراتژیک، 1379، ص 7 و 9)
2 - 1. امنیت ملی
امنیت ملی شامل تعقیب روانی و مادی ایمنی است و اصولا جزء مسئولیتهای حکومتهای ملی است تا از تهدیدات مستقیم ناشی ازخارج نسبت به بقای رژیمها، نظام شهروندی و شیوه زندگی شهروندان خود ممانعت به عمل آورند. امنیت ملی در بعد عینی به فقدان(ماندل، 1380، ص 25)
تهدیدها نسبت به ارزش ها و در بعد ذهنی به فقدان ترس از اینکه چنین ارزشها مورد تهدید واقع شوند می پردازد و آنها را می سنجد.(روشندل، 1374، ص 12)
با عنایت به رویکرد نرم افزاری به امنیت ملی، مسئله یکپارچگی زیرساخت اجتماعی نظام مدیریت امنیتی را تشکیل می دهد. ضعف یا ناکامی کشورها در یکپارچه سازی و نه یکسان سازی گروههای اجتماعی گوناگون و تبدیل آنها به نیروی سیاسی اجتماعی متحد، تهدیدات جدید امنیتی را به همراه آورده است و زیرساختهای کلان سیاسی را چند پاره ساخته و به تضعیف توان سیاست سازی و قابلیت پاسخگویی نظام سیاسی می انجامد. مسئله چندپارچگی و تشتت بنیادهای اجتماعی و مشکلات موجود فراروی فرآیند ملت سازی در جهان سوم، متغیر یکپارچگی و تکوین جنبش های قومی را از اهمیت اساسی برخوردار کرده است.(فکوهی، 1380، ص 17)
متغیر انسجام اجتماعی، سیاسی از جمله در گروههای قومی از نظر امنیت ملی حائز اهمیت است. و اگر درجه هویت سازی ملی منسجم و حضور یا فقدان هویت های رقیب خرده ملی را از شاخصهای قوت و ضعف یک کشور محسوب کنیم، کشورها را می توان به دو دسته قوی و ضعیف تقسیم کرد. کشورهای قوی از انسجام اجتماعی، سیاسی قابل توجهی برخوردار هستند و از فرآیند ملت سازی با موفقیت عبور کرده اند. اما کشورهای ضعیف در فرآیند ملت سازی با ناکامی مواجهند.
در کشورهای مختلف، چندپارگی و تشتت و تبدیل یک دولت - ملت به گروههای قومی متعدد، ابعاد جدیدی رابه مسئله امنیت ملی در جهان سوم می افزاید. شاید ناکام ترین موارد قابل لمس در کشورهای در حال توسعه، ایجاد یک حس مشترک عمومی درباره ارزشها و علائق ملی باشد. و طبیعتا ارزشهای گروههای غالب به صورت فعالیتهای سیاسی آشکار بروز می کند، مثل جنبشهای تجزیه طلب، که این موارد هسته اصلی ناامنی داخلی را تشکیل می دهد. (ایوبی، 1377: 23)
هر چه یک دولت - ملت منسجم تر و یکپارچه تر باشد، وضعیت امنیتی آن ثبات بیشتری دارد و در مقابل، دولت، ملت نامنسجم، زمینه بالقوه مناسبی برای رفتارها و رخدادهای ضدامنیتی محسوب می شود. لذا در جوامع ضعیف و پاره و پاره، احتمال واگرایی و مرکز گریزی گروههای فروملی قابل ملاحظه است، قومیت در ارزیابی امنیت ملی متغیری مهم محسوب می شود.
برخی از عوامل چون درجه پایین انسجام و یکپارچگی اجتماعی (ضعف دولت)، ساختار غیر مشارکتی و توزیع قدرت سیاسی، رفتارهای سیاسی تجزیه طلبانه، کاهش امنیت داخلی افزایش حمایتگری خارجی، رابطه مرکز و پیرامون ناهمسانی در علائق و ارزشهای مشترک در تشدید تمایلات قومی، قومیت به مثابه متغیر امنیت ملی موثرند.
مفهوم قومیت در دهه 1960 میلادی به دنبال شکل گیری دولتهای ملی در کشورهای مستعمره سابق، در نتیجه کاهش قدرت نظامی اروپای غربی پس از جنگ دوم جهانی ظاهر شد، امّا نخستین بار و در سال 1952 توسط الفرز سوری، جمعیت شناس فرانسوی مفهوم قومیت و قوم گرا در مقابل مفهوم ملیت قرار گرفت. این پدیده اجتماعی سیاسی به گونه های مختلف تعریف شده است و از مشخصه هایی همچون نام مشترک، سرزمین و زبان مشترک، فضاهای مشترک زیستی، رسوم و آداب و ارزشهای مشترک، احساس مشترک و... سخن به میان آمده است. و تاکنون چندین کتاب و مقاله درباره درگیر شدن گروههای مختلف زبانی، مذهبی نژادی و...در فعالیتهای سیاسی نظامی با دولتهای مرکزی منتشر شده و به چاپ رسیده است. و این مسئله بعداز پایان جنگ سرد در کشورهایی همچون روسیه، یوگسلاوی سابق، افغانستان، عراق و تا حدودی ترکیه و کشورمان ایران به وقوع پیوسته است. مسله قومیت و استفاده ابزاری از آن توسط گروههای ناسازگار و قدرتهای سلطه جو و چالش های برخاسته از آن به عنوان یک جریان ضدامنیتی قابل توجه است. (مختارزاده، 1383، ص 24)
لذا جمهوری اسلامی ایران از بدو تاسیس تا کنون موارد متعددی از ناامنی های قومی را در مناطق مختلف کشور تجربه کرده است. هر چند این حرکت ها در برخی مناطق همچون کردستان، سیستان وبلوچستان، تبریز، خوزستان، ترکمن صحرا و... با تدبیر،] اقتدار و فداکاری مهار شده است، اما واقعیت نیروها و پتانسیل قومی تهدیدآمیز در کشورمان چیزی نیست که مورد غفلت قرار گیرد، زیرا قومیت از دیرباز در بعد امنیتی حایز اهمیت بوده و باید با حساسیت ویژه مورد کنکاش قرار گیرد و از آسیب شناسی این پدیده نباید به آسانی گذشت.
قومیت درجهان امروز ابعاد وسیع و روزافزونی پیدا نموده است. از شگفتگی های دهه اخیراین است که ازیک طرف شاهد به اصطلاح جدی شدن فرآیند جهانی شدن، بازارهای اقتصادی، شیوه های حقوقی و سیاسی هستیم و از سوی دیگر، ظهور انواع اختلاف های قومی و تاکید بر بنیادی ترین هویت ملی گروهی، وفاداری های قومی دربسیاری ازمناطق و کشورهای جهان را می بینیم.
روزگاری در اتحاد جماهیر شوروی سابق 104 گروه قومی در قالب یک کشور واحد همزیستی می کردند. امروزه 15 کشور مستقل قومی بر فراز جسد قدرت مذکور پرچم های خود را برافراشته اند. اروپا که اکنون قدرت خود را به طور نمادین با واحد پول مشترک به نمایش می گذارد متشکل از 75 منطقه فرهنگی و قومی جداگانه است و به طور بالقوه به 75 کشور تقسیم شده است. (مختاری، 1383، ص 18)
هنگامی که درمی یابیم ناهمگونی قومی، واقعیتی درمیان ملل جامعه جهانی عصر حاضر است. دیگر نباید موضوع قومیت در کشور یا ملیتی شگفت آور باشد. این مساله در بسیاری از ملتهای تازه استقلال یافته با محورهایی چون زد و خوردهای تجزیه طلبانه و... در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا و سرزمینهای که سابقاً تحت استعمار بوده اند وجود دارد. بدون تردید این موضوع، نیازمند بررسی و شناخت همه جانبه می باشد.
جمهوری اسلامی ایران در زمره ممالک دارای تنوع قومی محسوب می شود و سرزمین پر آوازه ایران نه تنها در تاریخ گذشته خود بلکه هم اکنون نیز دارای ساختار چند قومی و ترکیبی از گروههای متنوع قومی است.
لذا ایران با گروههای قومی در مناطق مختلف جغرافیایی و فرهنگی که دارای سنت های فرهنگی، احساسات هویتی خاص (بر پایه مشترکات زبانی، نژادی، ادبیات، محل سکونت و...) آنها را به مثابه یک گروه فرعی از جامعه بزرگتر مشخص می کنند. وبه نحوی است که اعضای هر گروه خود را از لحاظ ویژگی های خاص فرهنگی از سایر اعضاء جامعه متمایز تلقی می کنند. و وجود گروهها و مناطق که بر اساس تمایز نژادی و زبانی خاص شکل گرفته قابل بازشناسی هستند و این نکته امری انکار ناپذیر است و اقوام در کشور تا حدودی از انسجام و همگونی اجتماعی برخوردارند.
بنابر نظر محققان تا اواسط قرن بیستم، بخش هایی از جمعیت، ساختار قومی داشت. زیرا در مناطق مهمی از سرزمین ایران گروههای قومی شناخته شده چون لر، ترک، کرد، بلوچ، طالشی، عرب، ترکمن ساکن هستند. کمتر از نیمی از ترکیب قومی کشور را اقوام غیرفارس تشکیل می دهند که عمدتاً در نوار مرزی و قلمرو جغرافیایی، منطبق با نام اقوام مربوطه، استقرار و آرایش یافته اند. آذری ها با جمعیتی بالغ بر 27 درصد کشور در شمال غربی و غرب، کردها با حدود 10 درصد جمعیت کشور در غرب، بلوچ ها با 2/2 درصد جمعیت کشور در جنوب، ترکمن ها با 2 درصد جمعیت کشور در شمال شرقی و طالشی با یک درصد (500 هزار نفر جمعیت) زندگی می کردند که ازنظرجغرافیای سیاسی وجمعیتی معنا وتعریف خاصی رابرای ملت وکشورایران پدیدآورده است.(دفتر طرح و بررسیهای استراتژیک، 1380، ص 31)
براساس یک آمارقابل استناد در مورد جمعیت ایران، 60 درصد فارس زبان، 22 درصد ترک، 6 درصد کرد، 6 درصد لر، 2/5 درصد بلوچ و تقریبا 2 درصد عرب درسرزمین ایران سکونت دارند. (مختاری، 1383، ص 15)
شکل شناسی اقوام در ایران از بعد نظری، با تفاسیر و تعاریف علوم اجتماعی از مفهوم قومیت انطباق کامل ندارد، اما آنچه واقعیت دارد ایران دارای مناطق مختلف فرهنگی است که احساسات هویتی خاص (مشترکات نژادی، زبانی، ادبیات، سکونت و..) آنهارابه عنوان یک گروه فرعی ازیک جامعه بزرگتر مشخص می کند. سرزمین ایران در مقوله زبانی و قومی درجهان با 24/ همانندی دررتبه شانزدهم ازهمانندی است، درحالی که کره شمالی و جنوبی با100/ همانندی دررتبه شانزدهم وتانزانیا با 7/ همانندی دررتبه نخست کشورها قرار دارد. (حسین زاده، 1380، ص 46)
بسیاری از متخصصان گروههای قومی درایران رابه سه دسته که درجدول زیرمی آید تقسیم کرده اند. (احمدی، 1379، ص 209)
ّخانواده زبانی
تاریخ ورود
زبان و گویش
پایگاه اطلاع رسانی حوزه
ثبت نام و عضویت میز کار
