عوامل مؤثر بر سلامت روان  

اعتقادات فردی، خندیدن و شادی، لذت بردن از زندگی، نداشتن کشمکش، تغذیه، ورزش، خواب مناسب و کافی، عدم وجود اعتیاد، اشتغال به کار هستند. برخی از این عوامل نظیر ژنتیک، فیزیولوژی و جنسیت غیر قابل تغییر اما برخی از آنها قابل تغییرند. با مطالعه مطالب گفته شده در ذیل شما می توانید با حقایق و راهکارهایی در خصوص عوامل قابل تغییر آشنا شویم و از این طریق سلامت روان خود را ارتقا دهیم.

۱-۱  ژنتیک و فیزیولوژی

نظام زیستى‏نگرى که اساس روان ‏پزشکى را تشکیل مى‏دهد، سلامت روانى را زمانى محقق مى‏داند که بافت‏ها و اندام‏هاى بدن به طور سالم و بى‏نقص به وظایف خود عمل کنند. در مقابل هر نوع اختلال در دستگاه عصبى و در فرایندهاى شیمیایى بدن، اختلال روانى را به همراه خواهد داشت. نمونه آن اختلالات روانی پس از آسیب مغزی و بیماری های جسمی و ناتوانی هایی است که بر روی سلامت روان تأثیر می گذارند و می توانند منجر به افسردگی، اضطراب و جداشدن از جمع شوند.

۱-۲ جنسیت

جنسیت تعیین کننده مهم بهداشت روانی و بیماری روانی است. تعیین کننده ای است که اشاره به ویژگی های متمایز اجتماعی و بیولوژیک مردان و زنان دارد. جنسیت به عنوان یک مولفه قدرتمند تعیین کننده اجتماعی سلامت است که با مشخصه های دیگر مانند سن ساختار خانواده، تعامل، درآمد، آموزش و حمایت اجتماعی و فرهنگ در ارتباط است جنسیت عنصر حیاتی در نابرابری سلامت در کشورهای در حال توسعه است و این نابرابری ها بر روی سلامت روان نیز تأثیر می گذارد. سیاست های اقتصادی و اجتماعی که باعث تغییرات ناگهانی، مخرب و شدید درآمد، اشتغال و سرمایه اجتماعی می شوند که اگرقابل کنترل یا قابل اجتناب نباشد به طور قابل توجهی نابرابری جنسیتی علیه زنان و میزان اختلالات شدید روانی را افزایش می دهد.

نرخ کلی اختلالات روانی برای مردان و زنان تقریباً یکسان هستند، اما تفاوت قابل توجهی در الگوی  بیماری های روانی می توان یافت. زنان بیشتر از مردان تحت تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی و موقعیت زندگی در معرض خطرات سلامت روانی قرار دارند. تجربه پریشانی عاطفی،خشونت جنسی، خشونت خانگی، فشارهای ایجاد شده توسط نقش های متعدد خود و تبعیض های جنسی بر علیه زنان بیشتر است تقریباً یک پنجم از زنان تجاوز یا اقدام به تجاوز را در طول عمر خود تجربه نموده اند. افسردگی شایع ترین مشکل سلامت روانی در زنان است. میزان افسردگی تک قطبی در زنان دو برابر بیشتر است. در مقابل در مردان وابستگی به الکل دو برابر و احتمال ابتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی سه برابر بیشتر از زنان است. در کشورهای توسعه یافته تقریباً 1 در 5 مرد و 1در 12 زن دچار وابستگی به الکل در طول عمر خود است. همچنین خشونت در مردان بیشتر است.

۱-۳احساسات مثبت

احساسات مثبت بیشتر به ویژگی های شخصیمان وابسته است. خوشحالی گاهی با احساسات خوش بینانه و هدف دار همراه است. نکته جالب این است که داشتن حتی میزان کمی از احساسات مثبت تا حد قابل توجهی آثار منفی استرس را کاهش داده که منجر به افزایش مقاومت بدن در برابر بیماریها و عفونت ها و کم شدن احتمال مریضی میشود.

۱-۳-۱ خندیدن و شادی

بعضی از محققان فکر می کنند که خندیدن ممکن است بهترین درمان باشد که کمک می کند احساس بهتری داشته باشید. خندیدن، شوخی و خوش خلقی کردن ممکن است نقش مهمی در داشتن احساسات خوب داشته باشد. حال زمانی که می خندیم در بدن ما چه اتفاقاتی می افتد که می تواند منجر به افزایش سلامت گردد؟ وقتی می خندیم فیزیولوژی بدن ما تغییر می کندخندیدن روی سطح جریان خون، پاسخ ایمنی بدن، سطح قند خون، ریلکس شدن و خواب مؤثر است.

در زمان خندیدن ماهیچه های صورت و بدن ما کشیده می شوند، ضربان و فشارخون بالا می رود، تندتر نفس می کشیم و اکسیژن بیشتری را به بافت هایمان می رسانیم. در حقیقت فقط فکر کردن به خندیدن برای کاهش سطح هوررمون های استرس کافی است.همچنین به هنگام خنده تغییرات هورمونی نیز در بدن اتفاق می افتد مثلاً هورمون ضد درد (که باعث احساس خوشی و سلامتی در شخص می‌شود) در مغز آزاد می‌شود و میزان هورمونهای استرس زا در خون پایین می‌آید.

درتحقیقی در دانشکده مریلند بر روی دو گروه به این صورت  انجام شد که به یک گروه فیلم کمدی و به گروه دیگر فیلم درام نشان دادند. رگ های افرادی که فیلم کمدی می دیدند به طور نرمالی عمل می کرد و به راحتی منبسط و منقبض می شد ولی در افرادی که فیلم های درام می دیدند رگ ها تمایل داشت که سخت شود و فقط به حرکت جریان خون محدود گردد. همچنین به نظر می رسد خندیدن باعث سوزاندن کالری می شود. طبق تحقیق  دانشگاه Vanderbilt آمریکا 15-10دقیقه خندیدن 50 کالری را می سوزاند. در مطالعه دیگری بر روی 19 نفر از افراد دیابتی نشان داد که خندیدن بر وری سطح قند خون تأثیر دارد. درحالیکه با افزایش استرس ایمنی بدن کاهش می یابد و برعکس خندیدن باعث افزایش ایمنی می شود.

 ۱-۳-۲ لذت

توانایی لذت بردن از زندگی برای سلامت روان ضروری است.تمرین کردن مراقبه راهی برای ترویج توانایی لذت بردن از زمان حال است.البته ما نیازداریم که طرحی برای آینده داشته باشیم و از گذشته درس بگیریم  اما اغلب ما خودمان را در زمان حال با نگران کردن در مورد آینده بدبخت می کنیم.

۱-۳-۳ قدردانی

از جمله اساسی‌ترین و زیر بنایی‌ترین مسائلی است که باعث حفظ سلامت روان می گرددقدردانی است.قدردانی به صورت کلامی، غیرکلامی و یا هر دو روش صورت می گیرد.

شیوه‌های قدردانی

1ـ سپاسگزاری و تشکر کردن کلامی از عمل افراد
2- نامه نوشتن
3ـ لبخند زدن
4ـ به گردش بردن فرد یا افرادی که در حق ما ابراز محبت کرده‌اند.
5ـ کمک کردن در کارهای منزل نیز می‌‌تواند مراتب قدردانی ما را نشان دهد.
6ـ صرف کردن وقت با دیگران است مثلاً‌ مرد برای قدردانی از زحمات همسرش می‌تواند مدت بیشتری از وقت خود را با او بگذراند و بالعکس
7ـ نگهداری از بچه‌ها شیوه دیگری جهت دستیابی به این امر مهم است.
8ـ حمایت و وفاداری از طرف مقابل
9ـ گوش دادن همراه با علاقه به طرف مقابل
10ـ قدردانی را از کلماتی و جملات کوچک شروع کنیم تا به جملات بزرگتری برسیم مثلاُ گفتن متشکرم یا ممنون

۱-۴مهارت های زندگی

امروزه علی رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات روزمره آسیب پذیرتر کرده است .همه ما باید بتوانیم مسایلی را که در زندگی با آنها مواجه می‌شویم حل کنیم،‌ خوب تصمیم‌گیری کنیم و وقتی دچار هیجان‌هایی مثل ترس، خشم، خجالت یا غمگینی می‌شویم، با آنها کنار بیاییم و آنها را به شکل درستی ابراز کنیم که به ما و دیگران صدمه نزند.

ارتقای مهارت های فردی در بهبود زندگی بسیار مؤثر و یادگیری آنها لازم و ضروری است. همچنین یادگیری این مهارت ها به ما کمک می‌کنند تا یک زندگی شاد و موفقی داشته باشیم و بطور موثر با کشمکش های زندگی روبرو شویم.مهارت یعنی توانایی انجام یک کار و مهارت‌های زندگی مهارت های شناختی،هیجانی،بین فردی و اجتماعی است.همچنین افراد را قادر می سازد به طور مؤثر با مشکلات روزانه زندگی برخورد نمایند.یادگیری مهارت های زندگی باعث افزایش توانائی های روانی – اجتماعی افراد میشود.

در مقالات بعدی با چند مورد از این مهارت‌ها آشنا خواهیم شد.

منبع:

بهداشت روانی،مولف:دکتر حمزه گنجی
بهداشت روانی،ترجمه وتالیف:یحیی سید محمدی